بررسی عوامل مؤثر بر تلاش مالیاتی و پیشنهاد تدوین الگوی سیستم دینامیکی تلاش مالیاتی

  تلاش مالیاتی [1] ، درصد تحقق درآمدهای مالیاتی اسمی را نشان می‌دهد. به بیان دیگر، اختلاف بین پایه مالیات اسمی و پایه مالیات تحقق یافته، نشان‌دهنده میزان تلاش مالیاتی بوده و زمانی که پایه مالیات اسمی برابر پایه مالیات تحقق یافته باشد، تلاش مالیاتی کامل اتفاق می‌افتد. در ادبیات اقتصادی و در مطالعات تجربی نسبت مالیات به درآمد ملی بعنوان تلاش مالیاتی لحاظ می‌گرد. متغیرهای تلاش مالیاتی به دو دسته تقسیم می‌شوند (Bird, 2002) : اول، متغیرهای طرف عرضه که شامل متغیرهایی نظیر درآمد سرانه، سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی، تورم، شاخص باز بودن اقتصاد و میزان تلاش دستگاه‌های جمع‌آوری کننده می‌باشد و در اغلب مطالعات سنتی مورد استفاد قرار می‌گیرد. دوم، متغیرهای طرف تقاضا که نقش نهادهای اجتماعی را توضیح می‌دهد و انگیزه ذاتی شهروندان در پرداخت مالیات و میزان اعتقاد مردم در بهره‌گیری از منافع پرداخت مالیات را حائز اهمیت می داند. مهمترین متغیرهای طرف تقاضا شامل متغیرهای اخلاق مالیاتی، اقتصاد سایه‌ای، فرار مالیاتی، و نابرابری توزیع درآمد می‌باشد. در این مقاله از دو روش برای بررسی تلاش مالیاتی استفاده می‌شود. روش اول، همان روش متداول در قریب به اتفاق مطالعات داخلی و خارجی است و مشتمل بر استفاده از الگوهای اقتصادسنجی است. در این روش، قسمتی از متغیرهای طرف عرضه مانند درآمد سرانه، سهم ارزش افزوده بخش کشاورزی، تورم، رشد جمعیت لحاظ می‌شود و پس از تخمین الگو، تلاش مالیاتی بالقوه و شاخص تلاش مالیاتی در کل کشور و هفت استان تهران، گیلان، آذربایجان شرقی، خراسان، اصفهان، خوزستان و فارس و در پایه‌های مالیاتی مصرف، ثروت، درآمد و شرکت‌ها محاسبه می‌گردد. روش دوم، روش الگوی سیستم دینامیکی [2] می‌باشد که مقدمات تدوین الگو در این مطالعه و مزیت آن تشریح می‌گردد. این روش، ضعف الگوهای اقتصادسنجی را مرتفع می‌کند و قادر به بکارگیری اغلب متغیرهای طرف عرضه و طرف تقاضا می‌باشد و تدوین نهایی الگو می‌تواند در پیش‌بینی درآمدهای مالیاتی مورد استفاده قرار گیرد.     [1] . Tax effort   [2] . System Dynamics Approach